Valkenburg heeft veel bekende piloten gekend, maar de eerste was een Duitser. Toen baron Frans von Werra in september 1941 met zijn Messerschmitt Bf 109 naar Flugplatz Katwijk kwam, was hij wereldberoemd. Zijn verhaal is zo spectaculair dat het werd verfilmd.

Op 20 september 1941 begon op Flugplatz Katwijk het detachement van 1./JG 53, oftewel de 1^e Gruppe van Jagdgeschwader 53 ‘Pik As’ (Schoppen Aas). De commandant van deze groep was Hauptmann Frans von Werra. Dat hij ‘Gruppenkommandeur’ was, was geen toeval. Met 21 toegekende overwinningen in de lucht was hij een ‘aas’, maar dat waren er velen in die tijd. Von Werra was een legende in Nazi Duitsland en zelfs ver daarbuiten.

Frans Xaver von Werra werd op 13 juni 1914 als Freiherr (baron) in Zwitserland geboren en na een jaar geadopteerd door een rijke familie. In 1917 werd hij Duits staatsburger. Hij wilde piloot worden en trad daarom in 1936 in dienst bij de Luftwaffe. Toen in september 1939 de oorlog uitbrak, vloog hij in Frankrijk bij JG 3 ‘Udet’ op de Messerschmitt Bf 109E-4. Het duurde tot mei 1940 voor hij zijn eerste luchtgevechten won. Hij claimde binnen enkele dagen een RAF-Hurricane, twee Franse bommenwerpers en een Franse jager. Von Werra was geen bescheiden man. Hij was een opschepper en gedroeg zich als een playboy. Hij adopteerde zelfs een leeuwenwelp als mascotte om te blits te maken. Er zijn veel foto’s van hem en zijn leeuwtje Simba in en bij zijn toestel.

Op 25 augustus, tijdens de Slag om Engeland, sloeg hij een grote slag en kreeg hij nationale bekendheid. Hij schoot een Spitfire en drie Hurricanes neer en vernietigde vijf Britse vliegtuigen op de grond. De Luftwaffe honoreerde de vier luchtoverwinningen en dus konden die op het staartroer van zijn kist worden geschilderd.

Krijgsgevangen

Op 5 september kreeg z’n ego een flinke deuk. Von Werra werd boven zuidwest-Engeland neergeschoten, maar kon een buiklanding maken en ongedeerd uitstappen. Meerdere RAF-piloten hebben de Bf 109 geraakt, maar waarschijnlijk was het Basil Stapleton van 603 Squadron (Spitfires) die hem de finale klap toediende.

Von Werra was niet van plan om mee te werken. In korte tijd deed hij drie pogingen om te ontsnappen. De tweede keer was hij vijf dagen zoek. Zijn derde poging om te vluchten werd beroemd. Hij ontsnapte met vier anderen via een zelf gegraven tunnel uit het gevangenkamp en ging in een vliegeroverall op weg naar een RAF-basis. Aangekomen bij RAF Hucknall bij Nottingham deed hij zich voor als de Nederlandse piloot kapitein Van Lott. Hij sprak goed Engels, zij het met een accent. Terwijl de basiscommandant het verhaal ging checken, rende Von Werra naar een hangaar en wist een monteur ervan te overtuigen dat hij een testvlucht moest maken. Hij zat al in de cockpit van een Hurricane toen de commandant een pistool onder z’n neus drukte. Von Werra ging retour gevangenis.

In januari 1941 gingen hij en veel van zijn krijgsgevangen collega’s met de boot naar Canada. Hij was nu heel ver van huis, maar dat bood weer nieuwe kansen. De Verenigde Staten waren toen nog neutraal, dus hij hoefde slechts de grens over te steken. Hij ontsnapte al direct toen hij per trein vanuit Montreal onderweg was naar zijn nieuwe adres. Hij stak de deels bevroren St. Lawrence-rivier over en meldde zich in Ogdensburg (staat New York) bij de politie. Die zette hem in de cel, omdat hij illegaal het land was binnen gekomen. Gelukkig voor hem betaalde de Duitse consul zijn borg. Inmiddels had de pers lucht gekregen van de zaak en werd Von Werra op slag een landelijke mediasensatie. Terwijl de Amerikaanse en Canadese autoriteiten zijn uitlevering bespraken, zorgde de Duitse ambassade ervoor dat Von Werra kon ontkomen naar Mexico. Via onder meer Peru, Brazilië, Spanje en Italië kwam hij op 18 april 1941 terug in Duitsland.

Rusland en Katwijk

Tijdens zijn zegetocht door Duitsland kreeg de kersverse held het ridderkruis van Hitler. Hij deed ook nog iets nuttigs: tijdens zijn debriefings vertelde Von Werra over de nette manier waarop hij in Engeland was behandeld en ondervraagd. Dat zou hebben geleid tot een betere behandeling van Geallieerde krijgsgevangenen in Duitsland. Daarna moest hij weer serieus aan het werk, om te beginnen aan het Oostfront als Gruppenkommandeur van 1./JG 53. Hij schoot in juli 1941 13 Russische vliegtuigen neer, waarmee het aantal overwinningen op 21 kwam. Begin augustus keerde zijn eenheid voor een rustperiode terug naar Duitsland. Daar verruilde JG 53 de Bf 109E-4’s voor de modernere F-4’s.

Met deze Messerschmitts landde Von Werra en zijn Gruppe op 20 september op Flugplatz Katwijk. Een rustige tijd brak aan. Bij de verdediging van de Hollandse kust haalde de eenheid in vier maanden tijd twee Geallieerde vliegtuigen neer. Zelf verloor de Gruppe drie vliegtuigen en één piloot, en raakten er twee gewond. Die ene piloot was Von Werra. Op 25 oktober steeg hij met zijn toestel (Werknummer 7285 en Gruppekenteken ‘<<’) op voor een testvlucht laag boven zee. Op zo’n 25 km uit de kust* zagen begeleidende piloten hoe Von Werra plots naar beneden dook en in zee stortte. Waarschijnlijk was de motor ermee opgehouden. De piloot en zijn toestel werden nooit teruggevonden.

Over het verhaal van Frans von Werra werd een boek geschreven, dat in 1957 werd verfilmd onder de titel ‘The one that got away’ met de Duitse acteur Hardy Krüger in de hoofdrol. De film (110 minuten) is te zien op YouTube (Engelstalig, geen ondertiteling).

* Stortte Von Werra in zee bij Katwijk of bij Vlissingen? Daar zijn de bronnen het niet over eens. Daar komt bij dat iedereen van elkaar overschrijft. Omdat het om een testvlucht ging, lijkt het logischer om de zee bij Katwijk als plek aan te houden.